Wydarzenie było zorganizowane we współpracy z Tygodnikiem Katolickim NIEDZIELA, a także pod patronatem Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz rzecznika praw dziecka Mikołaja Pawlaka. Kongres zainaugurowała Msza św. na Jasnej Górze pod przewodnictwem abp. Wacława Depo.

Pierwszy dzień Kongresu

„Nauczyciele, uczniowie i rodzice jako partnerzy w komunikacji” – to temat pierwszej dyskusji panelowej, w której uczestniczyli: prof. Krystyna Chałas, ks. dr hab. Adam Maj (oboje z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego) i dr Eugeniusz Suwiński.

Punktem wyjścia do partnerskiej komunikacji między uczniem i nauczycielem musi być przyjęcie koncepcji osoby ludzkiej. Godność osobowa dana w akcie stworzenia na obraz i podobieństwo Boże uprawnia nas do partnerstwa w komunikacji. W tej godności wszyscy jesteśmy równi.

– podkreśliła prof. Krystyna Chałas.
Prelegentka zaznaczyła, że „nie ma wychowania bez koncepcji człowieka”. Ubolewała również nad brakiem wiedzy nauczycieli z dziedziny aksjologii, która nie jest przekazywana w procesie ich doskonalenia. Dodała, że konieczne jest tworzenie mikrośrodowisk dla nauczycieli, takich jak np. Towarzystwo Szkół Twórczych, dzięki którym mogliby się doskonalić na bazie konkretnych zadań i problemów. Mówiąc o celach komunikacji, prof. Chałas wymieniła: poszanowanie godności każdego człowieka, rozwijanie godności osobowości oraz integralny rozwój osoby.

Ks. dr hab. Adam Maj zauważył, że celem szkoły nie powinno być zabieganie o jak najwyższe miejsce w rankingach, ale „rozwój potencjału, który tkwi w osobie każdego wychowanka”. – Komunikacja w kontekście edukacyjnym pozwala dojrzewać w pełni możliwościom, jakie tkwią w każdym uczniu – wyjaśnił. Nawiązując do pedagogiki Janusza Korczaka, duchowny wskazał, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka”, dlatego nie może być traktowane przedmiotowo. – Wciąż musimy odkrywać piękno człowieczeństwa wpisane w naturę dziecka – stwierdził ks. Maj. Prelegent zwrócił uwagę, że nauczyciel nie może być postrzegany tylko przez pryzmat kompetencji dydaktycznych i wychowawczych. Konieczna jest formacja zmierzająca do pełnego rozwoju osoby nauczyciela.

Dr Eugeniusz Suwiński mówił o aspekcie tożsamościowym w komunikacji pedagogicznej, który „musi sprowadzać się do tego, że uczeń będzie ten sam, ale nie taki sam”.

Kolejna dyskusja dotyczyła pracy i komunikacji w klasie/grupie wielokulturowej. Wzięli w niej udział: ks. prof. Stanisław Dziekoński (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), ks. prof. Bogusław Milerski, ks. prof. abp Jerzy Pańkowski (obaj z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie), ks. prof. Ireneusz Werbiński i prof. Grzegorz Górski, rektor Akademii Jagiellońskiej i pomysłodawca Kongresu Pedagogiki Chrześcijańskiej. Ks. prof. abp Jerzy Pańkowski podkreślił, że bez względu na wyznawaną religię każdy człowiek musi rozgraniczać między dobrem a złem. Wskazał, że skutkiem braku akceptacji światopoglądu czy wyznawanej religii przez człowieka może być brak szacunku do niego. Ponadto duchowny jednoznacznie opowiedział się za utrzymaniem nauki religii w szkole, ponieważ umożliwia ono kompleksowe przedstawienie zasobu wiedzy na temat ogólnie przyjętego systemu wartości.

Ks. prof. Stanisław Dziekoński za istotę komunikacji w klasie/grupie wielokulturowej uznał zrozumienie osoby wychowanej w danej kulturze, co zaowocuje rozpoznaniem dodatniego potencjału, który będzie można zagospodarować.

Prof. Grzegorz Górski przytoczył fragment z preambuły do Prawa oświatowego: „Nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki”. W tym kontekście zauważył, że narzucanie świeckości szkoły jest sprzeczne z polską konstytucją. Uznał, że chrześcijański system wartości powinien być przedmiotem kształtowania społeczności wielokulturowej.

Kolejnym punktem programu była prezentacja raportu opracowanego na zlecenie rzecznika praw dziecka Mikołaja Pawlaka nad postawami rodzicielskimi. Teoretyczne i metodologiczne założenia badań przedstawiła dr hab. Danuta Opozda, prof. KUL. Z kolei dr Magdalena Parzyszek (również z KUL) zaprezentowała rezultaty tych badań. Wynika z nich, że prawie ¼ rodziców wyraża postawę braku akceptacji wobec swojego dziecka. Brak ten wzrasta wraz z wiekiem dziecka. 28% rodziców stawia dzieciom nadmierne wymagania. Prawie ¼ rodziców nadmiernie kontroluje dziecko. 29% rodziców przejawia postawę niekonsekwentną wobec dziecka, którą charakteryzuje m.in. zmienny stosunek do dziecka zależny od chwilowego nastroju, samopoczucia czy spraw osobistych rodzica. Również 29% badanych rodziców nadmiernie ochrania dziecko. Podczas debaty wokół zaprezentowanych wyników Mikołaj Pawlak zwrócił uwagę, że są one istotne w zestawieniu z badaniem z 2021 r., podczas którego na podobne pytania odpowiadały dzieci. – Na ich podstawie można powiedzieć, że my, rodzice, w gorszy sposób oceniamy świat naszych dzieci niż oceniają go dzieci. Zatem dzieci nie zostały jeszcze aż tak bardzo zepsute przez nasz dorosły świat. Cieszmy się, bo daje to pewną nadzieję – stwierdził rzecznik praw dziecka. W tym kontekście zaapelował, aby w mediach zacząć pokazywać zdrowe rodziny.

Ks. dr Adam Machowski przedstawił referat nt. „Communicatio jako konieczny warunek budowania wspólnoty – communio – w myśli Tomasza z Akwinu”. Prelegent wskazał, że współcześnie utraciliśmy zdolność do dobrej komunikacji na skutek indywidualizmu i antyspołecznego charakteru działalności mediów nomen omen społecznościowych. Ks. Machowski zaznaczył, że wzorcem komunikacji była dla Akwinaty doskonała komunikacja Osób Trójcy Świętej między sobą. Dodał, że jeżeli chodzi o komunikację w rodzinie, doktor Kościoła rozumiał przez nią wymianę doświadczeń, działań i wartości.

W ostatnim referacie pierwszego dnia kongresu s. dr Elwira Balcer mówiła o autoformacji w zakresie komunikacji intra- i interpersonalnej. Podkreśliła, że jeśli nie umiemy się komunikować z samym sobą, nie będziemy się potrafili komunikować z innymi. Jak zauważyła, poznanie siebie umożliwia bardziej owocną komunikację.

Drugi dzień Kongresu

Drugi dzień kongresu rozpoczął się dyskusją panelową na temat komunikacji w sytuacjach trudnych. Dr hab. Maria Ryś, prof. UKSW, zwróciła uwagę, że radzenie sobie w sytuacjach trudnych zależy od poczucia własnej wartości, a tę warunkuje z kolei to, czy jesteśmy kochani czy nie. Jako sposób radzenia sobie z takimi sytuacjami przez dzieci podała konieczność zakotwiczenia ich w wartościach (Pan Bóg, Ojczyzna, tradycja), zapewnienie im skrzydeł, czyli pasji rozwoju oraz zaoferowanie zadań, które budzą w nich zachwyt. Prof. Ryś zaznaczyła, że nie jest ważne to, jak w sytuacji trudnej potraktuje nas drugi człowiek. Wskazała, że nawet jeśli będzie on bardzo agresywny, to i tak najbardziej istotne będzie nasze zachowanie. Jej zdaniem nasza godna postawa w takiej sytuacji może być zachętą do podjęcia refleksji przez naszego adwersarza. S. dr Elwira Balcer zauważyła, że konieczne jest wyrażenie całym sobą kontrolowanego gniewu z zastosowaniem komunikatu „ja”, np. poprzez stwierdzenie: jestem oburzona twoim zachowaniem. Uznała to za jedyne uczciwe zachowanie, które jednocześnie jest okazaniem szacunku drugiej osobie. Prof. Grzegorz Górski zwrócił uwagę, że kryzysy są nieodłącznym elementem życia, dlatego poprzez odpowiedzialne wychowanie trzeba przygotować dzieci do stawiania im czoła. Tematem następnego panelu była podmiotowość rodziców wobec szkoły. Rozmówcy poruszyli m.in. kwestię roszczeniowości rodziców wobec szkoły. Maria Chodkiewicz, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich, podkreśliła, że rodzic jest pierwszym wychowawcą. Należy mu więc okazać szacunek, np. przez angażowanie go w wydarzenia szkolne. Adam Chmielewski ze Stowarzyszenia Odpowiedzialny Gdańsk stwierdził, że postawa roszczeniowa rodziców jest efektem ich zmanipulowania przez ośrodki, które twierdzą, że szkoła ma zastąpić rodziców, co było charakterystyczne dla modelu marksistowskiego. Elżbieta Doroszuk, dyrektor Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli „WOM”  w Częstochowie, zauważyła, że pod roszczeniowością rodziców kryją się postawy antywychowawcze. Jej zdaniem młodzi rodzice rozumieją przez wychowanie pozwalanie dzieciom na wszystko. – Rodzic ma obowiązek stawiać mądre granice – przypomniała. Jak dodała, z roszczeniowością radzą sobie nauczyciele dobrze przygotowani do zawodu, którzy potrafią nawiązać dialog z rodzicami. Prowadzący debatę dr Artur Dąbrowski, rzecznik Akcji Katolickiej w Polsce, pytał, jak w czasie wielkich zmian w obszarze kultury, która kształtuje młode pokolenie, pogodzić podmiotowość rodziców wobec szkoły i kontestację tradycyjnych wartości ze strony uczniów z wartościami, które są przekazywane w szkole. – Nasze możliwości otwierają się wtedy, gdy zaczynamy się organizować, podejmować aktywność, występować w mediach, rozdawać ulotki, organizować protesty, docierać do świadomości społeczeństwa – wyjaśnił Adam Chmielewski. – Jeżeli społeczeństwo się nie zaktywizuje, przegramy tę wojnę – przestrzegał. Odpowiadając na pytanie, Elżbieta Doroszuk zwróciła uwagę na dobry poziom obecnej podstawy programowej, na jej spójność z programem wychowawczo-profilaktycznym i oparcie jej na wartościach chrześcijańskich. Uznała, że trzeba konsekwentnie pilnować takiego stanu rzeczy, a ponadto zadbać o odpowiednie kształcenie i doskonalenie nauczycieli, bo to oni realizują te programy.

Biskup pomocniczy archidiecezji częstochowskiej Andrzej Przybylski zaznaczył, że szkoła zawsze była i jest oczkiem w głowie przedstawicieli różnych prądów i ideologii, ponieważ to właśnie przez szkołę można rozpowszechnić w młodym pokoleniu dobre lub złe idee. Odwołując się do nauczania Piusa XI, biskup przypomniał, że wychowanie chrześcijańskie jest najdoskonalsze, ponieważ przygotowuje do życia wiecznego i dysponuje metodami nadprzyrodzonymi, ale powinno ono być służebne i pomocnicze wobec rodziny, która może zabezpieczyć właściwy kierunek szkoły. Biskup zachęcił również, aby w obecnych czasach „trucia szkoły” tworzyć środowiska o zdrowym nurcie wychowawczym, rozwijać szkoły katolickie i promować pedagogikę chrześcijańską. Podsumowując debatę, dr Artur Dąbrowski powtórzył za ks. Józefem Tischnerem: „W wychowaniu chodzi o to, aby wyprowadzić człowieka ze świata lęku do świata odpowiedzialności”.

„Smartfon w rodzinie – szanse i zagrożenia” – w kolejnej częściej kongresu ten temat podjęła prof. dr hab. Monika Przybysz z UKSW. Prelegentka przestrzegała przed zbyt wczesnym kupowaniem dzieciom smartfona, ponieważ jego nadużywanie m.in.: zaburza gospodarkę hormonalną; destrukcyjnie wpływa na rozwój istoty białej w mózgu odpowiadającej za czytanie, umiejętność wysławiania się i logicznego myślenia; powoduje agresję u dzieci; prowadzi do zmian porównywalnych do tych wywołanych przez choroby genetyczne i zmian w układzie nerwowym; negatywnie wpływa na „mózg społeczny” dziecka oraz zaburza relacje interpersonalne. Prof. Przybysz zaznaczyła, że to od nas zależy, czy zaczniemy się ćwiczyć w ograniczaniu korzystania ze smartfonów, czy będziemy ich biernymi konsumentami. Wskazała, że uzależnienie od nich leczy się tak samo jak uzależnienie od hazardu. Zachęcała do poszukiwania wartościowych treści w Internecie, a także do wyłączenia powiadomień w aplikacjach i samego Internetu, kiedy z niego nie korzystamy. Prelegentka wskazała, że dorosły nie powinien korzystać ze smartfona dłużej niż 3 godziny dziennie. Dla dziecka ten czas wynosi godzinę.

Prof. dr hab. Krystyna Żuchelkowska wprowadziła w temat skutecznego porozumiewania się nauczyciela z rodzicami swoich wychowanków. Zwróciła uwagę, że nauczyciel powinien przekazywać jedynie prawdziwe i rzetelne informacje o dziecku oraz obiektywnie je oceniać. Komunikowane treści powinny być odpowiednio uargumentowane, wyrażone piękną polszczyznę, podane w sposób wyraźny i zrozumiała dla rodzica. Z kolei dr Anna Więcławska omówiła techniki skutecznego porozumiewania się nauczyciela z rodzicami wychowanków, do których należą: akceptacja, uważne słuchanie, zadawanie pytań, parafrazowanie oraz wypowiedzi „ja” i „ty”.

Dr Renata Brzezińska przedstawiła referat nt. „Współczesna rodzina versus świat wirtualny. Studium relacji rodzinnych na przykładzie filmu Jana Komasy «Sala samobójców»”. Odwołując się do opinii naukowców, stwierdziła, że film powinni obejrzeć nauczyciele, wychowawcy, rodzice i osoby odpowiedzialne za udzielanie fachowego wsparcia w sytuacjach suicydalnych. Prelegentka zwróciła uwagę, że film porusza wiele wątków związanych z kondycją współczesnego młodego człowieka, który zmaga się z wyobcowaniem, nieumiejętnością radzenia sobie z emocjami i uzależnieniem od mediów. Ponadto często nie znajduje on pomocy medycznej na czas i doświadcza rozpadu więzi rodzinnych. Odnosząc się do tragicznego finału fabuły, w którym młody człowiek popełnia samobójstwo, dr Brzezińska podkreśliła, że rodzice powinni uczestniczyć w życiu dziecka na każdym jego etapie i nie przeoczyć sygnałów będących wołaniem o pomoc.

O komunikacji w rodzinie i szkole oczami polskiego youtubera opowiedziała dr Ewa Dryglas-Komorowska. W swoim wystąpieniu krótko przedstawiła popularny w serwisie YouTube kanał Reżyser Życia. Jego twórca Daniel Rusin umieszcza tam krótkie filmy z fabułą ukazujące problemy społeczne, w których można śledzić wątki związane z trudną sztuką budowania ścieżek komunikacyjnych między pokoleniami. Autor nie unika trudnych tematów, takich jak np. depresja u nastolatków, niechciana ciąża czy anoreksja. Dr Dryglas-Komorowska zauważyła, że dorośli bohaterowie filmów chcą zabezpieczyć wyłącznie materialne potrzeby swoich dzieci, a nie potrafią zaspokoić tych emocjonalnych, zwłaszcza potrzeby akceptacji. Prelegentka zaznaczyła, że w filmach Rusina media społecznościowe mają przemożny i ambiwalentny wpływ na komunikację dzieci i młodzieży. Z jednej strony kreują fałszywy wizerunek własnej osoby, ale w sytuacjach granicznych stają się platformą umożliwiającą kontakt ze światem zewnętrznym, dając szansę wykrzyczenia prawdy o swoim stanie wewnętrznym, gdy najbliżsi zawodzą. Zdaniem dr Ewy Dryglas-Komorowskiej Rusin wysyła w stronę widza mocny przekaz aksjologiczny o troskliwej uwadze, jaką powinni darzyć się bliscy sobie ludzie, o potrzebie prowadzenia nieustającego i pogłębionego dialogu
w rodzinach oraz o uważnym wsłuchiwaniu się rodziców w te przestrzenie w dziecku, które pozostają między słowami. W opinii prelegentki filmy zamieszczane na kanale Reżyser Życia mogą być skutecznym narzędziem pedagogizacji rodziców oraz pomocą, którą nauczyciele mogą wykorzystać np. podczas godzin wychowawczych.

Wydarzenie było zorganizowane we współpracy z Tygodnikiem Katolickim NIEDZIELA, a także pod patronatem Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz Rzecznika Praw Dziecka – Mikołaja Pawlaka. Wydarzenie powstało dzięki wsparciu Krajowej Grupy Spożywczej – Właścicielowi marek Polski Cukier i Polskie Przetwory, Fundacji PKO Banku Polskiego oraz Fundacji ORLEN.